Zawał serca - to nie koniec świata

Najczęstszą przyczyną zawału serca stanowi skrzeplina powstająca na podłożu pękniętej blaszki miażdżycowej. Zakrzep powoduje zamknięcie lub krytyczne zwężenie światła tętnicy wieńcowej, która doprowadza do mięśnia sercowego krew bogatą w tlen i składniki odżywcze. Przyczyn rozwoju miażdżycy tętnic jest wiele, nie wszystkie zostały dokładnie poznane. Wiadomo, że prowadzą one początkowo do uszkodzenia śródbłonka (błony wyściełającej od wewnątrz naczynia). Na podłożu tego uszkodzenia rozwijają się blaszki miażdżycowe.

Chociaż u osób po zawale mięśnia sercowego stwierdza się 9 razy większe ryzyko chorobowości i umieralności z przyczyn sercowo-naczyniowych w porównaniu z populacją ogólną, modyfikacja tradycyjnych czynników ryzyka choroby wieńcowej (powstawania miażdżycy) tj nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie papierosów, podwyższone stężenie cholesterolu we krwi, a także wzmorzenie aktywności fizycznej, może znacznie oddalić tę groźbę.

Rokowanie po zawale serca  poprawiają również metody leczenia farmakologicznego (leki), które wpływają na poprawę funkcji śródbłonka, zmniejszenie krzepliwości krwi (leki przeciwpłytkowe np. aspiryna), oraz stabilizują blaszkę miażdżycową. Nowoczesne metody leczenia takie jak fibrynoliza (leki „rozpuszczające” zakrzep w naczyniach wieńcowych) czy przezskórna angioplastyka wieńcowa - „balonikowanie” doprowadziły do znacznej redukcji umieralności z powodu zawału, a także do zmniejszenia strefy mięśnia sercowego objętej martwicą. Metody diagnostyczne takie jak echokardiografia, koronarografia i wentrykulografia pomagają w wyborze chorych o szczególnym ryzyku zgonu lub zachorowania na kolejny zawał. Jest to grupa pacjentów, która powinna być poddana szczególnie intensywnemu leczeniu (prewencji wtórnej).

Nadciśnienie tętnicze było pierwszym zidentyfikowanym czynnikiem ryzyka, który stał się celem interwencji. Docelowymi wartościami ciśnienia tętniczego u chorych po zawale serca są < 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i <90 mm Hg dla rozkurczowego. Uzyskanie zamierzonej wartości ciśnienia można uzyskać stosując leki przeciwnadciśnieniowe, w tym szczególnie polecane po zawale serca inhibitory konwertazy angiotensyny oraz beta – blokery. Istotna jest również redukcja masy ciała oraz ograniczenie spożywania soli kuchennej.

Zmniejszanie poziomu cholesterolu we krwi powinno odbywać się zarówno poprzez stosowanie diety ubogotłuszczowej, jak poprzez stosowanie leków z grupy statyn. Leki te wpływają na zmniejszenie poziomu cholesterolu, ale działają również stabilizująco na blaszkę miażdżycową (zabezpieczają przed pęknięciem blaszki). Obecnie celem leczenia u chorych po zawale serca jest zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego < 175 mg/dl, a stężenia lipoprotein o niskiej gęstości („złego cholesterolu”) <70 mg/dl.
 
Zaprzestanie palenia papierosów ma niezwykle istotne znaczenie w profilaktyce wtórnej u osób po zawale mięśnia sercowego. W wielu badaniach udowodniono bowiem, że porzucenie palenia zmniejsza częstość kolejnych zawałów serca i śmiertelność. Fakt hospitalizacji z powodu zawału powinien stać się silnym bodźcem do rozstania się z nałogiem.

Ważne jest również uregulowanie poziomu glukozy we krwi u chorych z cukrzycą.
Często redukcja masy ciała jest czynnikiem, który może prowadzić do zmniejszenia glikemii (poziomu cukru we krwi), a tym samym zmniejszenia dawek leków p/cukrzycowych. Ważne jest przestrzeganie racjonalnej diety ze zmniejszoną zawartością cukru, tłuszczów zwierzęcych, cholesterolu. Popularnością cieszy się ostatnio tzw. dieta śródziemnomorska, zwłaszcza po opublikowaniu przeprowadzonych we Francji badań, z których wynika, że u chorych stosujących się do zaleceń tej diety znacznie zmniejszyła się zachorowalność na choroby układu sercowo-naczyniowego oraz śmiertelność.

Dieta śródziemnomorska to przede wszystkim:
· duża ilość pokarmów pochodzenia roślinnego (owoce, warzywa, pieczywo, ziemniaki, fasola, orzechy i nasiona)
· żywność minimalnie przetworzona, sezonowa
· świeże owoce jako typowy codzienny deser, ze słodyczami zawierającymi cukry złożone (lub miód) spożywane kilka razy w tygodniu
· oliwa z oliwek jako główne źródło tłuszczu
· produkty mleczne (głównie ser i jogurt) spożywane codziennie w niskich do umiarkowanych ilościach
· ryby i drób w dość dużych ilościach
· 0-4 jaj na tydzień
· niskie spożycie czerwonego mięsa
· spożywanie wina w małych ilościach zwykle z posiłkami

Kolejnym istotnym czynnikiem w zapobieganiu kolejnemu zawałowi jest stosowanie regularnego wysiłku fizycznego. Zalecane są zwłaszcza spacery, jazda na rowerze oraz pływanie. Wyniki dużych badań wskazują, że dla uzyskania korzyści powinno się wykonywać ćwiczenia aerobowe przez co najmniej 3 dni w tygodniu przez co najmniej 30 minut za każdym razem. Wpływ regularnej aktywności fizycznej wydaje się dorównywać korzyściom jakie daje zaprzestanie palenia, redukcja masy ciała oraz normalizacja ciśnienia. Wysiłek powinien być oczywiście dostosowany do możliwości oraz wieku pacjenta.

Podsumowując, istnieje wiele sposobów zmniejszenia ryzyka powtórnego zawału serca. Wiąże się to jednak z pewną dyscypliną niezbędną do przestrzegania powyższych zaleceń. Czy warto? Na to pytanie odpowiedz sobie sam.


Aleksander Araszkiewicz, 2006-05-21
aktualizacja: 2014-12-07