Zawał serca - na czym polega opieka i leczenie

Najważniejsza jest jak najszybsza hospitalizacja (tzw. złota godzina), o ile to możliwe w ośrodku kardiologicznym  wyposażonym w pracownię inwazyjną tzn. mającym możliwość wykonania koronarografii i leczenia zabiegowego. Należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe i poinformować o rodzaju dolegliwości, o podejrzeniu zawału, a także o poprzednich chorobach serca. Ma to szczególne znaczenie, jeśli dana osoba jest już po zawale. Przewożenie chorego własnym samochodem jest bardzo ryzykowne, choć czasami jest jedyną szansą na dowiezienie go na czas do szpitala. Decyzję taką podejmuje się jednak na własną odpowiedzialność!

1. Zawał serca - przed przyjazdem pogotowia
U osób nieprzytomnych zachodzi podejrzenie zatrzymania akcji serca. Może to stwierdzić osoba przeszkolona, która powinna rozpocząć reanimację. W przypadku osób przytomnych można podjąć następujące działania:
- ułożyć chorego w pozycji leżącej (jeśli duszność jest silna lepsza będzie pozycja siedząca),
- otworzyć okno, aby zwiększyć ilość tlenu,
- podać tabletkę aspiryny (niepowlekaną, w dawce 300-500mg) – jeśli chory wcześniej jej nie zażył (UWAGA! Nie podawać w przypadku uczulenia na aspirynę i u chorych z astmą oskrzelową),
- podać nitroglicerynę pod język, jeśli skurczowe ciśnienie tętnicze krwi jest większe niż 90mmHg,
- nic nie jeść i nie pić,
- przygotować wszystkie dokumenty dotyczące stanu zdrowia chorego: stare EKG, karty informacyjne ze szpitala, wyniki badań oraz przygotować najbardziej niezbędne rzeczy w razie zatrzymania w szpitalu (piżama, szczoteczka do zębów itp.).

2. Zawał serca - po przyjeździe pogotowia
 Osobie, u której podejrzewa się zawał serca należy:
- założyć wenflon (plastikową igłę) do żyły,
- podać tabletkę aspiryny (niepowlekaną), jeśli chory wcześniej jej nie zażył (UWAGA! Nie podawać w przypadku uczulenia na aspirynę, u chorych z astmą oskrzelową i w przypadku innych przeciwwskazań), podać klopidogrel, o ile jest dostępny i nie ma przeciwwskazań
- podać nitroglicerynę pod język, jeśli skurczowe ciśnienie tętnicze krwi jest większe niż 90mmHg,
- w razie silnych bólów podać dożylnie li/lub podskórnie silny lek przeciwbólowy,
- podłączyć tlen do oddychania.
 W szczególnych sytuacjach stosuje się również inne leki i działania. UWAGA! Wszystkie leki powinny być podawane doustnie lub dożylnie! Podanie leków drogą domięśniową zafałszuje późniejsze wyniki niektórych „enzymów” – patrz badania! Chory zanosi się do karetki na noszach (lub na krześle – w przypadku wąskich klatek schodowych)!

3. Zawał serca – postępowanie w izbie przyjęć
 Każdego chorego z rozpoznaniem zawału serca lub dławicy piersiowej niestabilnej (potocznie stan przedzawałowy, przedzawał) należy natychmiast przyjąć do szpitala. Jeszcze w izbie przyjęć należy podjąć następujące działania:
- założyć wenflon (plastikową igłą) do żyły,
- podać aspirynę (niepowlekaną), jeśli chory jej wcześniej nie otrzymał (UWAGA! Nie podawać w przypadku uczulenia na aspirynę),
- podać klopidogrel, jeśli chory go wcześniej nie otrzymał
- podać nitroglicerynę pod język, jeśli skurczowe ciśnienie tętnicze jest większe niż 90mmHg,
- podać dożylnie silny lek przeciwbólowy,
- podłączyć tlen do oddychania – w ciężkich przypadkach.
 W niektórych ośrodkach już w izbie przyjęć podaje się leki „zawałowe” – patrz punkt 4.
 Transport chorego z zawałem serca na oddział powinien odbywać się na wózku lub łóżku.

4. Zawał serca – postępowanie na oddziale
- bezwzględne leżenie w łóżku powinno trwać średnio od 12-24 godzin do kilku dni; potem następuje rehabilitacja,
- o ile wcześniej nie podano i nie ma przeciwwskazań, należy koniecznie podać aspirynę i klopidogrel,
- zależnie od typu zawału, czasu od początku bólu i ewentualnych przeciwwskazań, wybiera się strategię leczenia: zabiegową (koronarografia i angioplastyka), trombolityczną tzn. podaje się takie leki, które rozpuszczają skrzepy w tętnicach wieńcowych lub zachowawczą,
- o ile nie ma przeciwwskazań, należy podawać heparynę podskórnie lub dożylnie,
- w niektórych przypadkach stosuje się nitroglicerynę dożylnie,
- w razie potrzeby zaleca się tlen do oddychania oraz leki przeciwbólowe,
- jeśli nie ma przeciwwskazań podaje się beta-blokery,
- jeśli nie ma przeciwwskazań  stosuje się ACE-inhibitory i statyny,
- jeśli jest to konieczne, podaje się również inne leki.
 Leczenie dożylne prowadzi się od 24 h do kilku dni, zależnie od stanu chorego.
 W niektórych, cięższych przypadkach zawału serca wskazane jest natychmiastowe leczenie operacyjne – „by-passy”.

5. Zawał serca – postępowanie po wypisie ze szpitala
Najważniejsza jest zmiana stylu życia! Należy prawidłowo się odżywiać i, o ile to możliwe, utrzymywać wagę ciała w prawidłowych granicach. Bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów czy fajki. Dotyczy to również członków rodziny pacjenta! Należy leczyć współistniejące choroby: cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol i inne. Pod kontrolą lekarza należy ustalić rodzaj i intensywność wysiłku fizycznego.

Leki najczęściej używane w leczeniu po zawale serca to:

- Aspiryna (powlekana), która powinna być stosowana w małej dawce u każdego chorego, o ile nie ma przeciwwskazań.
- Klopidogrel - przez określony okres zależnie od sytuacji, o ile nie ma przeciwwskazań.
- Nitrogliceryna w tabletkach lub aerozolu (spray). Powinien posiadać ją każdy człowiek po zawale. Może ona uratować życie, a na pewno pomoże radzić sobie z bólami!
- Nitraty stosowane są w celu zapobiegania bólom chorych (obecnie coraz rzadziej).
- Beta-blokery powinny być zażywane przez każdego chorego, o ile nie ma przeciwwskazań.
- Statyny (leki obniżające cholesterol i nie tylko) powinny być stosowane u każdego pacjenta, o ile nie ma przeciwwskazań.
- ACE-inhibitory powinny być przyjmowane przez każdego chorego z poważniejszym uszkodzeniem serca, jeśli nie występują przeciwwskazania.
- Inne leki dostosowuje się indywidualnie dla każdego chorego po zawale serca.

Zawał serca - leczenie zabiegowe:

- Angioplastyka (potocznie zwana balonikowaniem),
- „By-passy”,
- Przeszczep serca,
- Laseroterapia.

Piotr Bręborowicz, 2002-02-20
aktualizacja: 2010-11-27