Zapalenie osierdzia częsta przyczyna bólu w klatce piersiowej

Zapalenie osierdzia to proces obejmujący „zewnętrzną warstwę” serca. Zapalenie osierdzia ma różnorodne przyczyny: zakaźne (wirusy-najczęstsza przyczyna, bakterie, grzyby, pasożyty i inne), toksyczne (toksyny, leki). Zapalenie osierdzia może powstać w przebiegu zawału serca, chorób nowotworowych, mocznicy, niedoczynności tarczycy, sarkoidozy. Zapalenie osierdzia może także powstać w wyniku urazu, operacji kardiochirurgicznej, radioterapii czy tzw. autoagresji (np. toczeń układowy). Dokładna częstość występowania nie jest znana, ale zapalenie osierdzia jest dość powszechnym problemem, z nasileniami sezonowymi (wiosna, jesień).

Zapalenie osierdzia ma różnorodny obraz kliniczny zależny od przyczyny, nasilenia zapalenia i odporności chorego. Zapalenie osierdzia ma zdecydowanie gorszy przebieg u chorych z osłabioną odpornością. Zapalenie osierdzia dzielimy na ostre, przewlekłe (>3 mcy) i nawracające. Najczęściej ostre wirusowe zapalenie osierdzia przebiega łagodnie i nie pozostawia trwałych następstw. W przypadku bardziej nasilonych objawów zapalenie osierdzia zmusza do szukania pomocy i jest rozpoznawane w ostrej fazie. W przypadkach gdy zapalenie osierdzia ma skryty przebieg, rozpoznawane bywają dopiero ewentualne odległe skutki schorzenia.

Ostre zapalenie osierdzia często poprzedzone jest objawami infekcji (gorączka, rozbicie, bóle stawowo-mięśniowe). Typowe objawy jakie wywołuje zapalenie osierdzia to bóle w klatce piersiowej o różnym charakterze, od kłujących do typowo wieńcowych. Bóle powodowane przez zapalenie osierdzia często są zmienne w zależności od pozycji ciała – nasilają się na leżąco, zmniejszają się w pozycji siedzącej. Duszność i kaszel to również częste symptomy jakie wywołuje zapalenie osierdzia.

Zapalenie osierdzia może przebiegać ze współistniejącym zapaleniem mięśnia sercowego – wtedy spektrum objawów poszerza się. Wysiękowe zapalenie osierdzia (zbieranie się płynu zapalnego w worku osierdziowym) może prowadzić do rozwoju ostrej (tamponada serca) i przewlekłej niewydolności serca z powodu uciskania zgromadzonego płynu na serce i utrudniania rozkurczu, a więc właściwego napełniania serca. Zaciskające zapalenie osierdzia (tworzenie się włóknistej skorupy wokół serca) może prowadzić do rozwoju ciężkiej prawokomorowej niewydolności serca. Nieleczona tamponada serca jeśli rozwija się bardzo szybko może prowadzić do nagłej śmierci.

Zapalenie osierdzia o ciężkim przebiegu, przewlekłe czy nawracające wymaga wysokospecjalistycznej diagnostyki. Zakres zmian EKG jest duży, od ich braku aż do zmian podobnych jak w zawale serca. Badania laboratoryjne wykazują zwykle stan zapalny (podwyższone OB., CRP, białe krwinki), a przy towarzyszącym zapaleniu mięśnia sercowego w części przypadków wskaźniki martwicy (podwyższona troponina I, CKMB). Czasami zapalenie osierdzia wymaga poszukiwania czynnika infekcyjnego (np. gruźlica). W toku diagnostyki zapalenie osierdzia wymaga wykonania ECHO serca, w którym można stwierdzić u części chorych obecność płynu w worku osierdziowym, czasami pogrubienie blaszek osierdzia czy obecność „nalotów włóknika” na sercu.

ECHO serca umożliwia ocenę ilości płynu i wskazań do jego usunięcia. Badanie RTG klatki piersiowej może również uwidocznić dużą ilość płynu. Przewlekłe, nawracające czy zaciskające zapalenie osierdzia wymaga diagnostyki obrazowej z wykorzystaniem tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego. Badanie płynu pobranego z osierdzia daje cenne wskazówki co do przyczyny wywołującej zapalenie osierdzia. Biopsja osierdzia (pobranie fragmentu tkanki do badań mikroskopowych) potrzebna jest w wyjątkowych, ciężkich lub opornych na leczenie przypadkach.

Zwykle chorych na zapalenie osierdzia przyjmuje się do szpitala celem ustalenia przyczyny i monitorowania narastania płynu w osierdziu. Zapalenie osierdzia leczy się objawowo i przyczynowo (jeśli tylko możliwe). W leczeniu objawowym stosuje się ibuprofen i/lub kolchicynę. W niektórych przypadkach zapalenie osierdzia wymaga podawania sterydów lub leków immunosupresyjnych.
Zapalenie osierdzia ze znacznym wysiękiem (duża ilość płynu) wymaga odbarczenia worka osierdziowego drogą punkcji (nakłucie igłą), w przypadkach nawrotów wytworzeniem „okienka” (zabieg kardiochirurgiczny). Zaciskające zapalenie osierdzia leczy się poprzez usunięcie stwardniałego osierdzia.

Piotr Bręborowicz, 2009-06-28
aktualizacja: 2010-11-27