Infekcyjne zapalenie wsierdzia to bardzo groźna infekcja układu krążenia

Infekcyjne zapalenie wsierdzia to zakażenie obejmujące „wewnętrzną warstwę” komór, przedsionków serca, zastawki serca i duże naczynia łączące się z sercem. Infekcyjne zapalenie wsierdzia może także powstawać na implantach – sztuczne zastawki, elektrody stymulatora, łaty, zatyczki itp. Infekcyjne zapalenie wsierdzia powodowane jest przez różne zarazki, głównie bakterie (zwłaszcza te kolonizujące nasze błony śluzowe czy skórę), ale także grzyby, chlamydie, mikoplazmy, riketsje. Infekcyjne zapalenie wsierdzia jest rzadką, ale zabójczą chorobą, najczęściej występującą u chorych z wadą serca. Do grupy ryzyka wystąpienia tego schorzenia należą także m.in. osoby kardiomiopatią przerostową, z upośledzeniem odporności i narkomani przyjmujący dożylne narkotyki.

Objawy jakie powoduje infekcyjne zapalenie wsierdzia zależą od tego czy dotyczy prawej czy lewej strony serca, od wywołującego drobnoustroju, obecności implantu (głównie protezy zastawki serca) i odporności chorego. Infekcyjne zapalenie wsierdzia powoduje niszczenie zajętych struktur układu krążenia, ale także narządów odległych w mechanizmie zatorowości (odrywanie się fragmentów zakażonych tkanek, które płyną z prądem krwi i zatykają tętnicy w innych narządach prowadząc do ich niedokrwienia i zakażenia) oraz zaburzeń układu odpornościowego (prowadzące np do uszkodzenia nerek). W początkowym etapie infekcyjne zapalenie wsierdzia powoduje niespecyficzne objawy, głównie infekcyjne, co skutkuje często włączeniem leczenia antybiotykami, które zacierają obraz choroby i opóźniają rozpoznanie. Nieleczone infekcyjne zapalenie wsierdzia zwykle prowadzi do śmierci. W nielicznych przypadkach gdy infekcyjne zapalenie wsierdzia ma łagodny i skryty przebieg, rozpoznawane bywają dopiero po czasie uszkodzenia zastawek serca.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia objawia się stanami podgorączkowymi, gorączką, dreszczami, potami, rozbiciem, złym samopoczuciem, osłabieniem, utratą apetytu, nudnościami, wymiotami, chudnięciem, różnorodnymi bólami, kaszlem, dusznością, zaburzeniami neurologicznymi, zmianami skórnymi. Jeśli infekcyjne zapalenie wsierdzia dotyczy lewej części serca, przeważają objawy związane z uszkodzeniem zastawki dwudzielnej i/lub aortalnej, niewydolność serca i objawy zatorowości. Prawostronne infekcyjne zapalenie wsierdzia głównie manifestuje się objawami zapalenia płuc.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia bywa nie lada wyzwaniem diagnostycznym. Podejrzenie tej choroby nasuwają dolegliwości zgłaszane przez chorego w połączeniu ze zmianami stwierdzanymi w czasie badania, zwłaszcza u chorych z grup podwyższonego ryzyka – głównie z wadą serca. Do typowych znalezisk jakie powoduje infekcyjne zapalenie wsierdzia należą zmiany naczyniowe i skórne (wybroczyny, guzki, plamki, przebarwienia), nowy szmer nad sercem, objawy niewydolności serca, zaburzenia neurologiczne i niewydolność nerek.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia zawsze wymaga wysokospecjalistycznej diagnostyki i leczenia. EKG może być prawidłowe, może wykazywać zmiany wywołane wadą serca, mogą pojawić się zmiany charakterystyczne dla zapalenia mięśnia sercowego, zawału serca czy arytmia lub bloki serca. Badania laboratoryjne wykazują stan zapalny (podwyższone OB., CRP, białe krwinki), zwykle niedokrwistość, często krwinkomocz. Infekcyjne zapalenie wsierdzia zawsze wymaga poszukiwania czynnika infekcyjnego (posiewy, badania przeciwciał i DNA bakterii), ponieważ celowane leczenie antybiotykami daje najlepsze efekty.

ECHO serca jest podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce tej choroby. Infekcyjne zapalenie wsierdzia może być rozpoznane w badaniu przezklatkowym, jednak często wymagane jest badanie przezprzełykowe. W celu ustalenia rozpoznania jak i śledzenia postępu choroby i jej następstw ECHO serca wykonywane jest wielokrotnie. ECHO serca ukazuje obecność tzw. wegetacji – czyli koloni bakteryjnych na strukturach serca oraz powikłania procesu – uszkodzenie zastawek, ścian serca czy naczyń.

Badanie RTG klatki piersiowej u chorych na infekcyjne zapalenie wsierdzia może ukazać zmiany związane z zapaleniem płuc, zatorowością czy niewydolnością serca. USG innych narządów, tomografię komputerową czy rezonansu magnetycznego wykorzystuje się celem oceny uszkodzeń różnych organów w zależności od objawów.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia rozpoznaje się na podstawie typowych zmian w ECHO serca, objawów klinicznych i posiewów. Nie zawsze rozpoznanie jest pewne, ale nawet przy podejrzeniu tego schorzenia włącza się intensywne leczenie.

Chorzy na infekcyjne zapalenie wsierdzia muszą być leczeni w szpitalu. Infekcyjne zapalenie wsierdzia wymaga długotrwałego (co najmniej 4-6 tygodni) „koktajlu” dożylnych antybiotyków, a w wielu przypadkach (zwłaszcza ze znacznym zniszczeniem zastawek serca i innymi ciężkimi powikłaniami) również operacji kardiochirugicznej. Zabieg operacyjny polega na usuwaniu wegetacji, wszczepianiu protez zastawek serca, protez naczyniowych, drenażu ropni, wszywaniu łat. Jeśli infekcyjne zapalenie wsierdzia rozwija się na elektrodach rozrusznika czy kardiowertera niezbędne jest usunięcie całego układu. Infekcyjne zapalenie wsierdzia powoduje wiele różnych powikłań, które również wymagają intensywnego specyficznego leczenia.

Wcześnie i intensywnie leczone infekcyjne zapalenie wsierdzia nadal wiąże się z wysokim ryzykiem zgonu sięgającym nawet 30-50% chorych. Infekcyjne zapalenie wsierdzia może także nawracać. Z tych powodów najważniejsza jest profilaktyka, czyli działania zapobiegające wystąpieniu tej śmiercionośnej choroby. Profilaktyka infekcyjnego zapalenia wsierdzia polega na właściwym leczeniu wad serca, odpowiednio wczesnym i intensywnym leczeniu nawet banalnych zakażeń (głównie bakteryjnych) u osób z grup ryzyka, w tym chorych, którzy już przebyli infekcyjne zapalenie wsierdzia. Bardzo ważne jest u tych pacjentów poszukiwanie i wyleczenie tzw. ognisk utajonego zakażenia (np. przewlekłe ropne zapalenie migdałków podniebiennych czy przydatków, ropnie okołozębowe i inne).

Ponieważ infekcyjne zapalenie wsierdzia poprzedzone jest tzw. bakteriemią – czyli przedostaniem się drobnoustrojów do krwi chorego, należy stosować zapobiegawcze podawanie antybiotyków  u osób z grupy wysokiego ryzyka w przypadku przeprowadzania pewnych zabiegów medycznych, które zwykle tego nie wymagają. Lista zabiegów jak i schematy profilaktyki ustalane są w specjalnych zaleceniach towarzystw medycznych i podlegają okresowej aktualizacji. Każdy pacjent z grupy wysokiego ryzyka powinien poinformować wcześniej lekarza przeprowadzającego zabieg o wadzie serca czy innym stanie predysponującym do rozwoju infekcyjnego zapalenia wsierdzia, tak aby można było wdrożyć profilaktykę antybiotykową.

Piotr Bręborowicz, 2009-07-12
aktualizacja: 2010-11-27