Cukrzyca (diabetes mellitus) – epidemia XXI wieku

Co to jest cukrzyca?

Cukrzyca to choroba układu hormonalnego wywierająca ogromny wpływ na cały organizm, zwłaszcza układ krążenia. W wyniku niedoboru/braku insuliny lub braku reakcji na ten hormon dochodzi do podwyższenia stężenia cukru we krwi, a także zaburzeń gospodarki lipidowej i inne. Cukrzyca ma wiele postaci, obecnie dzieli się ją na cztery główne grupy:

1) cukrzyca typu1 (dawniej cukrzyca insulinozależna, cukrzyca młodocianych), która najczęściej dotyka ludzi poniżej 20 roku życia, jednak może pojawiać się znacznie później. Cukrzyca typu 1 charakteryzuje się znacznym niedoborem lub brakiem wydzielania insuliny skutkiem czego chorzy są całkowicie uzależnienie od podawania insuliny.

2) cukrzyca typu 2 (dawniej cukrzyca insulinoniezależna, cukrzyca dorosłych), która najczęściej występuje u ludzi po 40 roku życia, choć rzadko występuje również u dzieci. Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą postacią (85%) i charakteryzuje się nieprawidłowym wydzielaniem insuliny i opornością na nią (brak reakcji tkanek). Z czasem dochodzi do niedoboru a nawet braku wydzielania. Wbrew starej nazwie cukrzyca typu 2 również wymaga leczenia insuliną w zaawansowanym stadium.

3) cukrzyca powstająca na skutek różnych defektów genetycznych, innych chorób lub ubocznego działania pewnych leków.

4) cukrzyca ciężarnych, wykrywana w czasie ciąży, obejmuje zarówno wcześniej nierozpoznane przypadki jak i chorobę wywołaną ciążą. Cukrzyca ciężarnych zagraża nie tylko matce, ale także dziecku prowadząc do zbyt wysokiej wagi urodzeniowej i wad wrodzonych.

Ryzyko, że wystąpi u nas cukrzyca jest wielokrotnie większe u osób obciążonych genetycznie - kiedy cukrzyca występuje u członków rodziny (rodzice, rodzeństwo). Cukrzyca typu 2 częściej występuje u osób otyłych (aż 75% chorych na tę chorobę to ludzie otyli!).

Cukrzyca - objawy:

Cukrzyca typu 1 (ludzi młodych) często objawia się bardzo burzliwie. Najczęściej cukrzyca tyu 1 ujawnia się kilka tygodni po infekcji wirusowej (np. grypa). Dochodzi do nagłego pogorszenia samopoczucia. Pojawia się wzmożone uczucie pragnienia i łaknienia, znacznie zwiększa się ilość oddawanego moczu i spada waga ciała. Nie rozpoznana cukrzyca w ciągu dni, lub tygodni może doprowadzić do śpiączki cukrzycowej, a nawet śmierci. Cukrzyca typu 2 (ludzi dorosłych) najczęściej rozwija się powoli i skrycie. Najczęściej cukrzyca typu 2 rozpoznawana jest przypadkowo w badaniach kontrolnych (zwykłe pobranie krwi na poziom cukru). W przypadkach wątpliwych wykonuje się tzw. próbę obciążenia glukozą (cukrem). Najczęstszymi objawami jakie wywołuje cukrzyca typu 2 są: otyłość, nadmierne pragnienie, zwiększone oddawanie moczu, paradentoza, świąd sromu, uporczywe ropne zakażenia skóry (np. czyraki) i nerwobóle. Później dają o sobie znać powikłania, które powoduje wieloletnia cukrzyca (dotyczą obu typów): choroba wieńcowa (dławica piersiowa, zawał serca), uszkodzenie wzroku, zaburzenia krążenia krwi oraz czucia w nogach, uszkodzenie nerek i mózgu. Cukrzyca (wszystkie typy) wiąże się z ryzykiem wystąpienia tzw śpiączek cukrzycowych. Ogólnie można je podzielić na dwa typy: śpiączkę z "przecukrzenia" (bardzo wysoki poziom cukru) i śpiączkę z "niedocukrzenia" (bardzo niski poziom cukru). Są to stany zagrażające życiu i powinny być natychmiast leczone!

śpiączka z "przecukrzenia" może pojawić się, gdy cukrzyca nie jest leczona (np. nierozpoznana), podawaniem zbyt niskich dawek leków, zaprzestaniem przyjmowania leków. Stopniowo pojawiają się typowe objawy jakie wywołuje cukrzyca: pragnienie, zwiększone oddawanie moczu itp. W konsekwencji dochodzi do odwodnienia, zaburzeń świadomości, a następnie do pełnej śpiączki. Człowiek będący w takiej śpiączce jest zwykle "ciepły i suchy". Może być wyczuwalny zapach acetonu. Konieczne jest natychmiastowe leczenie szpitalne.

śpiączka z "niedocukrzenia" spowodowana jest przede wszystkim błędem chorego polegającym na podaniu insuliny lub tabletek i nie spożyciu w odpowiednim czasie (20-30min później) posiłku lub na przedawkowaniu leków. Z reguły jest poprzedzona symptomami przepowiadającymi, ale nie muszą one wystąpić. Pierwsze objawy to: uczucie silnego głodu, zmęczenie, senność, apatia, pobudzenie, drgawki, zlewne i zimne poty. Następnie chory zapada w śpiączkę. Jeśli tylko pojawią się takie objawy, należy natychmiast wypić bardzo słodką herbatę lub wziąć kostkę cukru do ssania i zjeść posiłek. Rodzina chorego zapadającego w śpiączkę powinna natychmiast podać mu do ust coś słodkiego lub podać (po wcześniejszym przeszkoleniu) glukagon (hormon o działaniu przeciwnym do insuliny). Jeśli działania takie nie pomagają, należy natychmiast wezwać lekarza! Liczy się każda minuta.

Cukrzyca - następstwa

Cukrzyca, zwłaszcza jeśli nie jest leczona, może prowadzić do znacznego upośledzenia sprawności i może wiązać się z utratą pracy oraz koniecznością ograniczenia swojej aktywności. Cukrzyca może prowadzić do przedwczesnej śmierci, w wyniku śpiączki, zawału serca czy udaru mózgu. W wielu przypadkach można jednak temu zapobiec jeśli cukrzyca zostanie wcześnie rozpoznana i wdroży się właściwe leczenie i zdrowy styl życia!

Cukrzyca - badania

U każdej zdrowej osoby należy wykonywać okresowo badanie poziomu cukru we krwi.
U osób otyłych, obciążonych dziedzicznie (cukrzyca u rodziców lub rodzeństwa) należy badanie poziomu cukru we krwi powtarzać częściej, czasami trzeba także rozważyć wykonanie próby obciążenia glukozą. 
U każdej osoby, u której cukrzyca została stwierdzona należy regularnie wykonywać badanie poziomu cukru we krwi i w moczu.

U osób, u których została rozpoznana cukrzyca okresowo należy badać poziom glikowanej hemoglobiny (Hbc1) lub fruktozaminy we krwi. Pozwalają one ocenić czy poziom cukru w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy (a w przypadku fruktozaminy w ciągu 3 tygodni) utrzymywał się w zadowalających granicach.
Ponieważ cukrzyca nasila miażdżycę, początkowo okresowo, a później regularnie należy wykonywać badanie EKG.

Cukrzyca jest jednym najsilniejszych czynników miażdżycorodnych, dlatego u chorych na cukrzycę, u których istnieje podejrzenie choroby niedokrwiennej serca pomimo braku objawów dławicy piersiowej powinno się wykonywać elektrokardiograficzny test wysiłkowy.
Przynajmniej raz do roku powinno być przeprowadzane badanie dna oka, ponieważ nie leczona lub źle leczona cukrzyca może prowadzić do uszkodzenia wzroku, a nawet do jego utraty.

Cukrzyca jest również jednym z głównych powodów uszkodzenia nerek, dlatego u wszystkich chorych na cukrzycę należy okresowo wykonywać badanie funkcji nerek: badanie ogólne moczu, mikroalbuminurię i poziom kreatyniny we krwi.
Okresowo przeprowadza się badanie neurologiczne w celu wykrycia ewentualnych zaburzeń czucia.
Cukrzyca przyspiesza miażdżycę, dlatego należy okresowo badać tętno na nogach i rękach.
U wszystkich chorych, przynajmniej raz do roku, powinno być wykonane badanie gospodarki lipidowej, ponieważ cukrzyca często powoduje jej zaburzenia.

Cukrzyca - leczenie

Najważniejsze jest skrupulatne przestrzeganie zaleceń lekarza. Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną, dlatego bardzo ważna jest zmiana stylu życia! Należy, o ile to możliwe, zmniejszyć wagę ciała (dotyczy to osób otyłych) i rygorystycznie przestrzegać diety cukrzycowej. Bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów czy fajki. Dotyczy to również członków rodziny! Należy leczyć współistniejące choroby takie jak: nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol i inne, z którymi cukrzyca występuje w "pakiecie". Pod kontrolą lekarza należy dostosować rodzaj wysiłku fizycznego. Wskazane jest zaopatrzenie się w "domowe" aparaty do pomiaru poziomu cukru we krwi (tzw. glukometry) oraz paski do pomiaru cukru w moczu, gdyż tylko regularna kontrola pozwala prawidłowo leczyć tę chorobę.

Cukrzyca typu 2 początkowo, u niektórych chorych, może być leczona tylko poprzez zastosowanie diety i zdrowego stylu życia. W następnym etapie podaje się leki doustne (tabletki).
Cukrzyca typu 1 oraz w zaawansowane przypadki cukrzycy typu 2 wymagają wstrzykiwania insuliny. Obecnie dysponujemy wieloma rodzajami insuliny o różnych właściwościach. Sposób leczenia dostosowuje się do potrzeb i możliwości chorego (od 1 do wielu wstrzyknięć na dobę). Najlepszym sposobem leczenia insuliną jest metoda "aktywnego" leczenia. Wymaga ona jednak bardzo dobrej współpracy chorego z lekarzem. Polega na podawaniu stałej dawki insuliny działającej długo na noc (lub w dwóch dawkach – rano i na noc) oraz kilku wstrzyknięć insuliny w ciągu dnia zależnie od poziomu cukru i od ilości kalorii w planowanym posiłku. Ten typ leczenia zmniejsza ograniczenia dietetyczne, wymaga jednak umiejętności sprawnego wyliczania kalorii i dawek insuliny. Jest to sposób szczególnie polecany ludziom młodym.

Dieta obowiązuje zawsze. W części przypadków leczenie insuliną można łączyć z tabletkami.

Leczenie zabiegowe (cukrzyca powikłana):

· zabiegi związane z chorobą niedokrwienną serca (cukrzyca napędza miażdżycę),
· zabiegi okulistyczne (np. laseroterapia) u osób z powikłaniami ocznymi (cukrzyca powoduje retinopatię),
· operacje zmian ropnych i martwiczych prowadzące często do amputacji kończyn (cukrzyca powoduje neuropatię - brak czucia, obniża odporność).

Cukrzyca - perspektywy...

Obecnie trwają badania nad:
· wytworzeniem insuliny doustnej/donosowej,
· skonstruowaniem podskórnego urządzenia automatycznie mierzącego stężenie cukru i podającego insulinę („pompy insulinowe” – obecnie dostępne są aparaty automatycznie podające insulinę, jednak nie dokonują pomiarów stężenia cukru),
· przeszczepami trzustki (organ odpowiedzialny za produkcję insuliny) pochodzenia ludzkiego i zwierzęcego jak i samych komórek produkujących insulinę.

· Wystąpiła u Ciebie cukrzyca? kliknij tutaj aby znaleźć kardiologa

Piotr Bręborowicz, 2002 02.20
aktualizacja: 2010-11-27

Cukrzyca - co robić gdy...

Cukrzyca niesie szereg dolegliwości i ograniczeń w życiu codziennym. Warto wiedzieć co robić w szczególnych sytuacjach »

Cukrzyca - o co pytać lekarza?

Cukrzyca wymaga skomplikowanej terapii i diagnostyki, która często rodzi wiele pytań, które są najważniejsze? »

Cukrzyca - co trzeba wiedzieć?

Cukrzyca bardzo komplikuje życie. Co trzeba wiedzieć, aby radzić sobie jak najlepiej? »