Zatorowość płucna (zator płucny) to stan zagrażający życiu

Zatorowość płucna (zator płucny, zator tętnicy płucnej) to zamknięcie odgałęzień tętnicy płucnej, a w najcięższych przypadkach jej głównego pnia (zator płucny typu „jeździec”) przez skrzepliny powstające w wyniku zakrzepicy w żyłach głębokich kończyn, żyłach centralnych oraz w sercu. Zatorowość płucna powstaje na skutek przesunięcia skrzeplin z prądem krwi z miejsca ich powstania poprzez żyły centralne, prawą stronę serca do tętnicy płucnej.

W rzadkich przypadkach zatorowość płucna powstaje w wyniku zapchania naczyń płucnych innym materiałem – np. tłuszczem uwalnianym przy złamaniach kości, powietrzem (przy urazach, zabiegach medycznych), komórkami nowotworowymi (przerzuty), płynem owodniowym (w czasie porodu), czy ciałami obcymi (powikłania zabiegów medycznych).

Dokładna częstość występowania nie jest znana, jednak zatorowość płucna (zator płucny, zator tętnicy płucnej) odpowiedzialna jest za około 6-7% zgonów szpitalnych. Ponieważ zatorowość płucna jest zwykle powikłaniem zakrzepicy żył głębokich czynniki ryzyka jej wystąpienia są analogiczne. Zatorowość płucna głównie związana jest z długotrwałym unieruchomieniem, zwłaszcza w warunkach szpitalnych. Unieruchomienie często związane jest z ciążą, operacjami, urazami czy chorobami przewlekłymi takimi jak np. niewydolność serca. Zaburzenia krzepnięcia mogą być wrodzone, lub pojawić się w przebiegu chorób nowotworowych, ciężkich zakażeń czy jako skutek uboczny leczenia (np. antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza) i innych.

Nieznaczna zatorowość płucna może przebiegać bezobjawowo, lub z niewielkimi dolegliwościami, dlatego często nie jest rozpoznawana za życia. Natomiast masywna zatorowość płucna zwykle przebiega burzliwie powodując nasilone objawy lub nagły zgon. Zatorowość płucna może także nawracać wielokrotnie prowadząc do rozwoju przewlekłego nadciśnienia płucnego i niewydolności serca.

Objawy jakie powoduje ostra zatorowość płucna to przede wszystkim duszność, ból w klatce piersiowej, kaszel, przyspieszenie tętna i oddechu, krwioplucie. Zatorowość płucna może prowadzić do spadku ciśnienia tętniczego i w konsekwencji omdlenia/utraty przytomności do wstrząsu i zgonu włącznie. Mogą być obecne objawy choroby odpowiedzialnej za zator płucny. Jeśli istnieją nieprawidłowe połączenia dużego i małego krwiobiegu na poziomie serca lub dużych naczyń część skrzeplin może przedostać się do aorty i wywołać zator np. mózgu, a w konsekwencji udar.

Zatorowość płucna rozpoznawana jest na podstawie dolegliwości, objawów klinicznych oraz potwierdzeniu obecności zakrzepów w gałęziach tętnicy płucnej przy pomocy tomografii komputerowej (rzadziej wykonuje się angiografię tętnicy płucnej czy scyntygrafię płuc). W procesie diagnostycznym użyteczne są D-Dimery (prawidłowy wynik zwykle wyklucza obecność świeżej, masywnej zakrzepicy), badanie EKG, które może wykazywać cechy nadciśnienia płucnego, badanie USG Doppler żył kończyn dolnych, w którym można stwierdzić obecność zakrzepicy żył głębokich. Masywna zatorowość płucna daje obraz ostrego nadciśnienia płucnego, które dość łatwo i szybko można rozpoznać w ECHO serca, dlatego jest to jedno z ważniejszych badań wykonywanych w pierwszej kolejności.

Ze względu na wysoką śmiertelność z jaką wiąże się nieleczona zatorowość płucna (30%) terapię zwykle rozpoczyna się natychmiast po wysunięciu takiego podejrzenia, zmniejsza to ryzyko 10-krotnie. Ponieważ zatorowość płucna niesie ze sobą poważne zagrożenie życia, najważniejsza jest jej profilaktyka polegająca głównie na unikaniu długotrwałego unieruchomienia, szybkiej rehabilitacji chorych hospitalizowanych oraz stosowanie u chorych z grupy podwyższonego ryzyka zapobiegawczego leczenia przeciwkrzepliwego. U niektórych chorych, u których nie można stosować leków przeciwkrzepliwych lub zatorowość płucna nawraca mimo ich stosowania można wszczepić filtr do żyły głównej dolnej, którego zadaniem jest zatrzymywanie skrzeplin.

Zatorowość płucna leczona jest lekami przeciwkrzepliwymi (początkowo heparyna, potem acenokumarol). Leczenie kontynuuje się (zależnie od ryzyka nawrotu oraz od utrzymywania się zakrzepów w badaniach kontrolnych) od kilku miesięcy do roku, a w części przypadków dożywotnio. Masywna zatorowość płucna wymaga leczenia trombolitycznego a czasami natychmiastowej interwencji kardiochirurgicznej celem usunięcia zakrzepu z tętnicy płucnej. W szczególnych okolicznościach próbuje się także rozkawałkowania i usuwania skrzeplin przy pomocy cewników wprowadzanych przez żyły centralne (kardiologia inwazyjna).

Piotr Bręborowicz, 2009-07-26
aktualizacja: 2010-11-27