By-passy (bezpośrednia rewaskularyzacja mięśnia sercowego, pomostowanie aortalno-wieńcowe)

Co to są "by-passy"?

Jest to operacja kardiochirurgiczna przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym. Polega ona na umożliwieniu właściwego przepływu krwi z aorty do zwężonych lub zamkniętych tętnic wieńcowych serca za pomocą wytworzenia ,,obwodnic” z żył pobranych z łydek chorego lub/i tętnicy z wnętrza klatki piersiowej (wariant najlepszy).

Zabieg ten jest stosowany w leczeniu zaawansowanej choroby niedokrwiennej serca. Zawsze poprzedzony jest koronarografią i szeregiem innych badań przedoperacyjnych. Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy wykonuje się operację u chorych z dławicą piersiową, aby zapobiec zawałowi serca.

Zabieg wiąże się z kilkudniowym pobytem w szpitalu na oddziale kardiochirurgicznym, a następnie kilkutygodniowej rehabilitacji. Jest to duża, skomplikowana operacja obarczona niewielkim ryzykiem powikłań i zgonu w czasie operacji. Ryzyko to wynosi obecnie kilka procent.

Tradycyjne by-passy (CABG) związane są z przecięciem mostka, zatrzymaniem pracy serca oraz przetoczeniem krwi. W lepiej wyposażonych i przeszkolonych ośrodkach można w pewnych sytuacjach wykonać operację bez zatrzymania akcji serca i krążenia pozaustrojowego (OPCAB). Można też zastosować mikroinwazyjną technikę z mniejszych cięć między żebrami z użyciem wideotorakoskopii (MIDCAB). Można nawet uniknąć przetaczania krwi (zwłaszcza z powodów światopoglądowych).

By-passy - kwalifikacja do zabiegu

· Do tego zabiegu powinien pacjenta zakwalifikować lekarz kardiolog i kardiochirurg, po wcześniej wykonanej koronarografii.
· Zabieg ten nie jest wykonywany u wszystkich osób z zaawansowaną chorobą niedokrwienną serca.
· Pacjenta kwalifikuje się do zabiegu na podstawie oceny zaawansowania zmian w tętnicach, ogólnego stanu zdrowia oraz możliwości technicznych.

By-passy - przygotowanie do planowego zabiegu

· Przed każdym badaniem inwazyjnym i zabiegiem, z wyjątkiem sytuacji ratujących życie, warto wykonać szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna). Warto się szczepić, nawet jeśli się nie choruje. Jest to szczególnie ważne w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.
· Należy oznaczyć grupę krwi i wykonać podstawowe badania: morfologię krwi, badanie ogólne moczu, RTG klatki piersiowej.
· Wskazane jest odstawienie leków przeciwkrzepliwych – po konsultacji z lekarzem.
· Do zabiegu pacjent jest przygotowywany w szpitalu. W dniu poprzedzającym operację musi więc znajdować się na oddziale.

By-passy - przebieg zabiegu CABG

Operacja wykonywana jest na sali operacyjnej w znieczuleniu ogólnym. Zabieg rozpoczyna się od przecięcia mostka, co pozwala na uwidocznienie serca. Następnie zatrzymuje się pracę serca. Jego funkcję przejmuje maszyna (tzw. krążenie pozaustrojowe). Następnie wszywa się uprzednio pobrane żyły do aorty i zastępuje zwężone/zamknięte miejsca w tętnicach wieńcowych. O ile to możliwe, wszywa się jedną z tętnic piersiowych wewnętrznych do tętnicy wieńcowej (jest to najtrwalszy sposób). Wszywa się od jednego do kilku ,,by-passów”. Po ostatecznym sprawdzeniu przywraca się pracę serca i zszywa klatkę piersiową. Zabieg trwa od 4 do 5 godzin, a czasami dłużej. Później chory przewożony jest na pooperacyjną salę intensywnego nadzoru. Z reguły chorych wybudza się tego samego dnia. Po zabiegu chory wymaga kilkutygodniowej rehabilitacji.

By-passy - powikłania zabiegu

Jest to duży zabieg operacyjny, a więc obarczony pewnym ryzykiem. Ryzyko to jest niewielkie, ale wzrasta u osób w podeszłym wieku, w ciężkim stanie, z chorobami współistniejącymi takimi jak: cukrzyca, niewydolność nerek. U niektórych ludzi może dojść do zawału serca, udaru mózgu lub zgonu w trakcie zabiegu lub krótko po nim. W czasie rehabilitacji mogą pojawić się kolejne powikłania: krwawienie z ,,by-passów” i konieczność ponownej operacji, zakażenie rany operacyjnej i wnętrza klatki piersiowej, zapalenie płuc, ostra niewydolność nerek, zatorowość płucna.

By-passy - kontrola po zabiegu

· Każdy chory po operacji ,,by-passów” powinien pozostawać pod specjalistyczną kontrolą kardiologiczną, gdyż istnieje ryzyko nawrotu choroby.
· Jeśli dolegliwości się nasilają lub pojawiają się na nowo, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.
· Wizyta kontrolna polega na rozmowie z lekarzem, wykonaniu EKG, a w sytuacjach wątpliwych także wykonuje się test wysiłkowy.
· Przy podejrzeniu nawrotu choroby wykonuje się kontrolną koronarografię.

By-passy - co robić gdy...

- wystąpi ból? Należy przerwać wykonywaną czynność; usiąść lub położyć się w dobrze wentylowanym pomieszczeniu (otworzyć okno). O ile nie ma przeciwwskazań (zapytaj lekarza, przeczytaj ulotkę), należy zażyć nitroglicerynę lub jej odpowiednik. Jeśli ból nie ustępuje w ciągu 15 minut odpoczynku, należy wezwać pogotowie.
- bóle są bardzo silne, występują przy niewielkich wysiłkach (mycie, jedzenie, spacer), nasilają się od pewnego czasu i pojawiają się w spoczynku? Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem i zapytać czy nie widzi wskazań do koronarografii.
- bóle pojawiają się ponownie po leczeniu operacyjnym? Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, gdyż istnieje podejrzenie ponownego zwężenia tętnicy wieńcowej.
- leki są za drogie? Warto poprosić lekarza, żeby zapisał tańsze ich odpowiedniki. Istnieje bardzo duży wybór leków, a lekarz kierując się dobrem pacjenta zapisuje jak najlepsze lekarstwa, które są jednak droższe od starszych poprzedników.
- chcemy wyjechać na wycieczkę, wczasy? Należy zapytać lekarza czy nie jest to zbyt ryzykowne. Na pewno trzeba zaopatrzyć się w zapas leków. Należy też sprawdzić czy istnieje możliwość otrzymania pomocy lekarskiej w miejscu, do którego się udajemy. Warto mieć przy sobie telefon komórkowy.

By-passy - o co pytać lekarza?

- O stan zaawansowania choroby. Warto wiedzieć jak duży wysiłek fizyczny oraz jaką pracę (prowadzenie samochodu, obsługa maszyn) można wykonywać w miarę bezpiecznie.
- O ewentualne badania dodatkowe: EKG, test wysiłkowy.
- O ewentualne działania uboczne przepisywanych leków. Każdy lek może wywoływać różne uboczne działania. Należy poinformować lekarza o wszystkich swoich chorobach i dolegliwościach, choćby wydawały się bez związku z chorobą serca. Przyjmowane leki mogą mieć zły wpływ na te stany.
- O poziom cholesterolu, cukru, wartość ciśnienia tętniczego krwi. Są to czynniki ryzyka wymagające leczenia w razie podwyższonych wartości.
- O dietę. Bardzo ważne jest prawidłowe odżywianie się w celu utrzymania prawidłowych wartości cholesterolu, cukru, ciśnienia tętniczego krwi.
- O ewentualne leczenie uzależnienia od nikotyny. Dostępne są obecnie leki wspomagające rzucanie palenia.
Mężczyźni zażywający Viagrę powinni o tym powiedzieć lekarzowi. Jest to bardzo ważne, gdyż Viagra zażywana z nitrogliceryną lub innymi nitratami może wywołać powikłania.

By-passy - co trzeba wiedzieć?

· Operacja ,,by-passów” nie leczy choroby, ale tylko naprawia jej skutki! Choroba może postępować, mogą powstawać nowe zwężenia w innych tętnicach, lub w miejscu wszycia ,,by-passu”.
· Należy dostosować wysiłek  fizyczny do swoich możliwości. Jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem.
· Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia.
· “Twoje życie w twoich rękach”. Lekarze wykonają zabieg, przepiszą leki i doradzą, ale tylko od współpracy chorego zależy powodzenie leczenia. Jeśli nie zaprzestanie on palenia papierosów, nie zastosuje właściwej diety, nie podejmie odchudzania, nie będzie przyjmował właściwych leków i będzie opuszczał wizyty kontrolne, to prawdopodobnie dojdzie do ponownego zwężenia, które może skończyć się zawałem!


Piotr Bręborowicz, 2002-02-20
aktualizacja: 2006-05-10